آب اکسیژنه Hydrogen peroxide
هیدروژن پراکسید یا آب اکسیژنه، یک ترکیب شیمیایی با فرمول شیمیایی H2O2 می‌باشد. فرم خالص این ماده، آبی بی‌رنگ بوده و مایعی شفاف است و کمی نسبت به آب ویسکوزتر است. این ماده بهعنوان یک اکسیدکننده، عامل سفیدکننده و ضدعفونیکننده مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیدروژن پراکسید غلیظشده دارای گونهی اکسیژن بسیار فعال می‌باشد و میتواند بهعنوان سوخت موشک بکار رود. کلیهی خواص شیمیایی این ماده بر اساس پیوند ناپایدار پراکساید آن است.
آب اکسیژنه یا هیدروژن پراکسید یک مادهی ناپایدار است و در حضور نور بهآرامی تجزیه میشود. بهدلیل این ناپایداری این ماده معمولاً با یک پایدارکننده در یک محلول اسیدی ضعیف نگهداری میشود. پراکسید هیدروژن در سیستمهای بیولوژیکی مثل بدن انسان یافت میشود. آنزیم‌هائی که این ماده را مصرف و یا آن را تجزیه می‌کنند را پراکسیدازها می‌نامند.
کاربردهای آب اکسیژنه
در وبسایت رسمی سازمان غذا و داروی ایالات متحدهی آمریکا، یک فهرست از استریل‌کننده‌های شیمیایی مایع و ضدعفونی‌کننده‌های سطح بالای مجاز برای استفاده در مراکز مراقبت از سلامت منتشر شده‌است که نام هیدروژن پراکسید نیز در آن بهچشم می‌خورد. بعلاوه، در آن وبسایت توضیحاتی دربارهی نحوهی ضدعفونی با هیدروژن پراکسید ذکر شده است. هیدروژن پراکسید، بر بازهی گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌های آلاینده (مثل باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و اسپورها) اثر می‌گذارد و آن‌ها را از بین می‌برد. نتایج آزمایش‌ها نشان داده‌اند که هیدروژن پراکسید 0.5 درصد میتواند طی 1 دقیقه، باکتری‌ها و ویروس‌ها، و طی 5 دقیقه، قارچ‌های آلایندهی موجود در محیط و روی تجهیزات را از بین ببرد.
هیدروژن پراکسید 3 درصد، بهعنوان یک ضدعفونی‌کنندهی پایدار و مؤثر برای سطوح غیرمتحرک کاربرد دارد. این ماده در غلظتهای 3 و 6 درصد نیز برای ضدعفونی کردن لنزهایی که در تماس با مخاط بدن قرار می‌گیرند، هرم‌های دوگانه تونومتر، ونتیلاتورها، پارچه‌ها و دستگاه‌های آندوسکوپی کاربرد دارد. علاوه بر این، ضدعفونی با هیدروژن پراکسید برای پارچه‌های موجود در اتاق بیماران نیز کاربرد دارد.
در برخی شرایط، هیدروژن پراکسید را در داخل کیسه‌های گردآوری اِدرار تزریق می‌کنند تا آن را از وجود باکتری‌های داخل مثانه و آلودگی‌های محیطی پاک نمایند. اگرچه تزریق هیدروژن پراکسید به داخل کیسه‌های گردآوری ادرار باعث کاهش آلودگی میکروبیایی آن میشود، اما این اقدام نمی‌تواند باکتری‌های موجود روی سطح یا داخل کاتتر را از بین ببرد.
آب اکسیژنه در گذشته بهدلیل خاصیت ضدعفونی‌کنندهی آن در پانسمان زخمهای عفونی استفاده می‌شد، ولی امروزه بهدلیل آسیبی که به بافت‌های مجاور وارد میکند دیگر در پانسمان استفاده نمی‌شود و فقط گاه برای ضدعفونی لوازم یا سطوح استفاده میشود. از آنجایی که آب اکسیژنه بوبر است، گاه در درمان زخمهای بدبو مورد استعمال قرار می‌گیرد. آب اکسیژن رقیق را برای قرقره کردن هم بکار می‌برند و در ساختن داروهای سرما خوردگی نیز تأثیر دارد.
آب اکسیژنه برای حذف مواد آلی و معدنی که موجب فاسد شدن آب استخر میشوند هم بکار می‌رود. تزریق این عنصر قبل از دستگاه UV باعث ایجاد رادیکالهای OH میشود که بیش از چند ثانیه در دسترس نمی‌باشند و در این مدت با خاصیت شدید اکسیدکنندگی خود، مواد باقی‌مانده آلی و معدنی را تجزیه میکند. بدین ترتیب نیاز به تعویض آب استخرها کاهش می‌یابد.
از آب اکسیژنه میتوان برای شستشو و ضدعفونی جراحات سطحی استفاده نمود. در این صورت فرمول توصیه شده باید حداکثر 5% باشد. تکهای پنبه را به محلول آغشته کرده و بهآرامی روی قسمت آسیب دیده بکشید. این محلول میتواند جایگزین سفید کننده های شیمیایی باشد.
استفاده از آب اکسیژنه بهعنوان محلول شستشوی دهان و دندانها بسیار مؤثر و مقرون بهصرفه است. البته باید مراقب بود که بلعیده نشود زیرا ممکن است تحریکات داخلی ایجاد کند. علاوه بر خواص پاککنندگی و ضدعفونیکنندگی دهان، آب اکسیژنه میتواند به درمان مؤثر التهابات لثه و عفونتهای گلو نیز کمک کند.
اگر از آب اکسیژنه بهعنوان محلول شستشوی دهان مرتب استفاده کنید، متوجه خواهید شد که بهمرور زمان دندانهای شما سفیدتر از قبل شده است.
مضرات
آب اکسیژنه از نظر فیزیولوژیکی مادهی خطرناکی بهحساب میآید. این ماده بهدلیل خاصیت اکسیدکنندگی خود، برای سلول ها، مادهای سمی است. دلیل سمیت آن بخاطر اکسید شدن پروتئینها، غشاء لیپیدی سلولها و DNA توسط یون پراکسید است.
غلظتهای پایین آن (در حدود 6 درصد) خطر زیادی برای انسان ندارند و بهسادگی ممکن است در داروخانهها نیز یافت شوند. البته همین غلظت هم برای استفادههای داخلی بدن یا سیستم گوارشی مناسب نیست. غلظتهای بالای آن (که معمولا بالای 40 درصد هستند) دارای خطرات بیشتری هستند.
آب اکسیژنه باید در یک مکان خنک، خشک و با تهویهی مناسب نگهداری شود و بهدور از مواد قابل اشتعال باشد. هیدروژن پراکسید در ترکیب با مواد آلی، ممکن است ترکیبات انفجاری خطرناکی ایجاد کند. این ماده خورنده است و برای بدن مضر است. حتی غلظتهای پایین آن که برای مصارف خانگی استفاده میشوند نیز میتوانند باعث خارش در چشم، پوست و نواحی مخاطی بشوند. خوردن هیدروژن پراکسید بسیار خطرناک است، این ماده با ورود به معده و تجزیه، تولید گاز بسیاری زیادی میکند. (برای محلول 3%، در حدود 10 برابر خود محلول گاز ایجاد میشود).
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.