ادتا ۲ و ۴ EDTA
اتیلن دی آمین تترا استیک اسید Ethylenediaminetetraacetic acid یک مادهی شیمیایی است که برای اهداف صنعتی و دارویی مورد استفاده قرار میگیرد. EDTA بهصورت نمک‌های مختلف بهویژه دی سدیم EDTA و کلسیم دی سدیم EDTA تولید میشود.
این ماده جامد، بی‌رنگ و محلول در آب که بهصورت گسترده برای انحلال آهک استفاده میشود. توانایی آن در جداسازی یون‌های فلزی میباشد که یون‌های فلزی پس از برقراری پیوند با EDTA و تشکیل کمپلکس، در محلول باقی می‌مانند ولی از واکنش پذیری فلزات کاسته میشود.
کاربردهای ادتا ۲ و ۴
صنعت
در صنعت از EDTA عمدتاً برای جداسازی یون‌های فلزی در محلول‌های آبی استفاده میشود. در صنعت پارچه، این ماده از تغییر رنگ پارچه‌های رنگ شده توسط یون‌های فلزی جلوگیری می‌کند. در صنعت کاغذ و خمیر کاغذ از توان یون‌های فلزی برای کاتالیز کردن نامتناسب هیدروژن پراُکسید جلوگیری می‌نماید. بههمین روش EDTA در برخی از مواد خوراکی بهعنوان نگهدارنده یا پایدارکننده اضافه میشود تا از رنگزدایی اکسایشی کاتالیزشده توسط یون‌های فلزی جلوگیری نماید. در نوشابه‌های حاوی اسید اسکوربیک و سدیم بنزوات، EDTA تشکیل بنزن (سرطان زا) را کاهش می‌دهد.
کاهش سختی آب در مصارف خشکشویی و از بین بردن پوسته‌های ایجاد شده در دیگ‌های بخار از طریق برقرای پیوند بین یون‌های فلزی با EDTA یا کمپلکسکننده‌های مربوط به آن انجام میشود. زمانی که این یون‌ها با EDTA پیوند برقرار می‌کنند، تمایل خود را برای رسوب شدن یا تداخل با صابون‌ها و شوینده‌ها از دست می‌دهند. بهدلایل مشابه محلول‌های پاک‌کننده اغلب حاوی EDTA می‌باشند. بههمین دلیل در صنعت سیمان از EDTA برای تعیین مقدار آهک آزاد و منگنز آزاد در سیمان و کلینکرها استفاده میشود.
داروسازی
نمک خاصی از EDTA معروف به سدیم کلسیم ادتات برای پیوند با یون‌های فلزی مثل جیوه و سرب برای درمان سمیت آنها در کیلیت درمانی و بههمین روش از EDTA برای حذف یون‌های اضافی آهن از بدن استفاده میشود. از این روش درمان برای کاهش عوارض تزریق مکرر خون که بهمنظور درمان تالاسمی انجام میشود، استفاده می‌کنند.
دندانپزشک‌ها و متخصصان ریشه دندان از محلول‌های EDTA برای از بین بردن باقیمانده‌های معدنی و روان کردن کانال‌های ریشهی دندان استفاده می‌کنند.
EDTA بهعنوان نگهدارنده در قطرات چشمی (معمولاً برای ارتقاء کارایی نگهدارنده‌های دیگر مثل بنزالکونیم کلرید یا تیومرسال) استفاده میشود.
در ارزیابی عملکرد کلیه، کمپلکس بهصورت وریدی توزیع شده و تصفیهی آن به داخل ادرار بررسی میشود. این روش برای ارزیابی نرخ تصفیهی گلومرولی سودمند میباشد.
EDTA بهصورت گسترده در آنالیز خون مورد استفاده قرار میگیرد. این ماده یک ضدانعقاد برای نمونه‌های شمارش کامل خون میباشد.
EDTA یک دیسپرس‌کننده (پخش کننده) بوده و در کاهش رشد باکتریایی در طول کاشت عدسک داخل چشمی بسیار مؤثر است.
داروی جایگزین
برخی متحصصان معتقدند که EDTA بهعنوان یک آنتی‌اکسیدان از آسیب رساندن به دیوارهی رگ‌های خونی توسط رادیکال‌های آزاد جلوگیری کرده و بنابراین میزان تصلب شرایین را کاهش می‌دهد. این ایده با مطالعات علمی پشتیبانی نشده و بهنظر می‌رسد که با برخی اصول پذیرفتهشدهی کنونی در تضاد است. سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از آن را برای بهبود تصلب شرایین تأیید نکرده است.
آرایشی و بهداشتی
در شامپوها، پاککننده‌ها و محصولات مراقبت شخصی دیگر نمک‌های EDTA برای بهبود پایداری آنها در هوا بهکار می‌روند.
کاربردهای آزمایشگاهی
در آزمایشگاه EDTA به‌طور گسترده‌ای برای مهار یون‌های فلزی استفاده میشود، در بیوشیمی و زیست‌شناسی مولکولی، تخلیهی یون، معمولاً برای غیرفعالسازی آنزیم‌های وابسته به فلز استفاده میشود (یا بهعنوان معیاری برای واکنشپذیری آنها یا برای فرونشاندن آسیب رسانی به DNA یا پروتئین‌ها). در شیمی تجزیه از EDTA در تیتراسون کمپلکسومتری و اندازه‌گیری سختی آب یا بهعنوان عامل ماسک‌کننده برای ممانعت یون‌های فلزی که با مادهی مورد آزمایش تداخل می‌کنند استفاده میشود. EDTA کاربردهای تخصصی فراوانی در آزمایشگاه‌های زیستدارویی مثل چشم پزشکی حیوانات بهعنوان آنتی کولاژن برای ممانعت از پیشرفت زخم قرنیه در حیوانات یافته‌است. در کشت بافت EDTA بهعنوان عامل کلاته‌کننده برای ایجاد پیوند با کلسیم و جلوگیری از انباشته شدن سلول‌های رشد یافته در سوسپانسیون‌های مایع بهکار می‌رود.
مضرات
تماس EDTA با پوست، دست و چشمها موجب تحریک آنها خواهد شد. در این صورت باید محل تماس با مادهی شیمیایی را با آب، حداقل بهمدت ۱۵ دقیقه، شستشو داد.
محل نگهداری و ذخیرهی بسته بندیهای مخصوص EDTA باید بهدور از منابع تولید گرما و حرارت قرار داشته باشد. در صورت آتشسوزی، گازهای سمی و تحریککنندهی تنفسی از این ماده در فضا پراکنده میشود.
در اثر تجزیهی این ترکیب، سایر مواد شیمیایی خطرناک نظیر اکسیدهای نیتروژن، مونوکسید کربن، کف سمی و گازهای کربن دی اکسید تولید میشوند.