استون Acetone
استون مایعی بی‌رنگ با طعمی شیرین و بویی تند و خشن است. استون، اولین و مهمترین عضو گروهی است که کتون نام دارند. این ماده، مایعی سمی، روان، بی‌رنگ، با بویی نسبتا خوب شبیه بوی میوه است. بهدلیل قطبیت بالا، حلال خوبی برای اکثر ترکیبات آلی بهشمار می‌رود. استون، بهخوبی در آب، اتانول و اتر حل می‌شود. معمولا بهعنوان حلال و پاککنندهی لاک ناخن استفاده می‌شود.
استون بهاندازهی کم در خون و ادرار یافت می‌شود، اما مقدار آن در موقع گرسنگی و همچنین در بیماری دیابت، با کمبود شدید اکسیژن در خون و ادرار افزایش می‌یابد.بوی میوه‌ای هوای بازدم افراد دیابتی، ناشی از استون است که در بسیاری اوقات، این بو در نفس یک فرد، نشانهی ابتلا به دیابت است.
استون بهطور طبیعی در گیاهان، درختان و گازهای آتشفشانی وجود دارد و همچنین از تجزیهی چربی‌های بدن تولید می‌شود. (در متابولیسم ناقص چربی‌ها، مقدار زیادی از سه ترکیب استو استیک اسید، بتاهیدروکسی بوتریک و استون در خون و ادرار دیده می‌شود که نشانهی ابتلا به دیابت است). استون همچنین در دود حاصل از اگزوز خودروها و دود سیگار وجود دارد. استون در میان محصولات تولیدشده از تخمیر چوب و گلوکز نیز یافت می‌شود و مقادیری از آن، در الکل چوب خام (تقطیرنشده) وجود دارد که بعد از تقطیر الکل چوب (متانول)، مقادیر زیادی استون از باقیماندهی تبخیر بازیافت می‌شود.
کاربردهای استون
استون یکی از حلال‌های آلی بسیار پر کاربرد در صنعت است. حدود یک سوم از کل خرید استون در جهان صرف استفاده بهعنوان حلال شده و یک چهارم از خرید استون در جهان صرف تولید سیانوهیدرین استون و متیل متاآکریلیت میگردد.
استون حلال بسیار خوبی برای بسیاری از پلاستیک‌ها و بعضی از فیبرهای مصنوعی و رزین‌های طبیعی است و از آن برای رقیق کردن، پاک کردن ابزار و حل کردن اپوکسی‌های دو قسمتی و کریستال‌های سیانور قبل از سخت شدن استفاده می‌شود.
استون بهعنوان یکی از مواد فرار رنگ‌ها و نیز ورنی‌های روی چوب نیز کاربرد دارد. همچنین بهعنوان یکی از مواد اصلی پاککننده در آمادهکردن فلزات قبل از رنگ، نقش بزرگی برعهده گرفتهاست. از استون بهعنوان ضدزنگ فلزات نیز می‌توان استفاده کرد.
مقدار زیادی از خرید استون توسط صنعت داروسازی انجام می‌گیرد، زیرا برای ساخت داروهای مختلف می‌توان از خاصیت حلالی آن استفاده کرد. حدود ۲۰ درصد از خرید استون در جهان تنها برای تولید بیسفنول ای صورت می‌پذیرد. این مادهی شیمیایی، پایه‌ای برای ساخت بسیاری از پلیمرها مانند پلی کربنات‌ها و پلی اورتان‌ها است. همچنین چند میلیون تن استون برای تولید متیل ایزوبوتیل کتون و متیل ایزوبوتیل الکل مصرف می‌شود.
تقریبا تمام آزمایشگاه‌ها از استون برای شستن ظروف آزمایشگاهی استفاده می‌کنند که علت اصلی آن قیمت ارزان استون و فراریت آن است. استون بهعنوان حلالی قطبی و پروتونی در بسیاری از واکنش‌های آلی نقش داشته و علاوه بر این از استون بهعنوان عامل ترسیب پروتئین‌ها نیز استفاده می‌شود.
استون کاربرد وسیعی در ساخت بسیاری از مواد آرایشی و پزشکی داشته و همچنین بهعنوان یک افزونهی غذایی پذیرفته شده است. از استفاده‌های صنعتی استون که رد شویم، رایجترین استفاده خانگی استون که در ابتدای این یادداشت هم به آن اشاره شد، بهعنوان مادهی اولیهی لاک پاک‌کن می‌باشد. گریمورها از استون بهعنوان پاککنندهی چسب وسایلی مثل سبیل مصنوعی استفاده می‌کنند. همچنین برای برق انداختن لوازمی که با پرینتر سه بعدی ساخته شده‌اند، بخار استون بهکار گرفته می‌شود.
مضرات
استون مایعی سمی است. نوشیدن حجم بالایی از آن، سبب بیهوشی و آسیب به مخاط دهانی می‌شود. در اثر تماس با پوست باعث سوزش، تحریک پوست و صدمه زدن به آن می‌شود. بررسیهای انجامشده روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که تنفس استون و قرار گرفتن در معرض آن بهمدت طولانی، باعث آسیبهای کلیوی، کبدی و صدمه به دستگاه عصبی، نقصهای مادرزادی و پائین آمدن قدرت باروری در جنسنر می‌شود.