اسید فرمیک Formic acid
اسید فرمیک مایعی است بیرنگ با بویی تند که با نامهای جوهر مورچه و متانوئیک اسید نیز شناخته میشود. این ماده، سادهترین عضو گروه کربوکسیلیک اسیدها میباشد که اولین بار در قرن پانزدهم از تقطیر تودهای از مورچههای مرده بهدست آمد، سپس در سال 1855 یک شیمیدان فرانسوی آن را با استفاده از منوکسید کربن سنتز کرد. این روش همان روشی است که امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیرد. علاوه بر مورچه، این ماده در نیش زنبور و ترکیب عمدهی مادهی گزشزا در برگ گزنه نیز یافت میشود. اسید فرمیک خالص مادهای سمی و خورنده میباشد و کاملا محلول در آب، اتر و الکل است. این ماده بهعنوان یک ترکیب شیمیایی واسطه، حلال و ضدعفونیکننده استفاده میشود.
کاربردهای اسید فرمیک
سنتز مواد شیمیایی و دارویی
اسید فرمیک بهطور عمده در زمینهی سنتز مواد شیمیایی استفاده میشود. این ماده در تولید کاتالیست آلومینیوم، سنتز مواد دارویی همچون انسولین و کافئین و سنتز پنتا اریتریتول بهکار میرود. و همچنین در تولید حشرهکش‌ها، سموم نباتی و رنگ نساجی نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
همچنین برخی از مشتقات اسید فرمیک مانند استرهای فرمات در صنعت خوشبو کننده‌ها استفاده می‌شوند.
صنایع غذایی
یکی از کاربردهای متداول اسید فرمیک در ذخیرهسازی مواد غذایی است و جزو مواد افزودنی صنایع غذایی نیز شناخته میشود که از آن بهعنوان مانع فعالیت‌های مخرب اسید لاکتیک، استفاده میشود. همچنین در تولید روغن سویای اپوکسیشده نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
دباغی و تولید چرم
اسید فرمیک برای گندزدایی و خنثیکردن آهک در هنگام موزدایی پوست خام در صنعت دباغی هم مصرف میشود. همچنین در رنگرزی چرم بهعنوان یکنواختکننده استفاده دارد.
خوراک دام
اسید فرمیک بهعنوان نگهدارنده (جلوگیری از فاسد شدن) و آنتی باکتریال در غذای دام و بهمنظور تسهیل در هضم علوفهی دام‌ها افزوده میشود. در مرغداری‌ها نیز برای از بینبردن باکتری سالمونلا به غذای طیور اضافه میشود.
صنایع نساجی
در نساجی برای پایدار نمودن رنگ بر روی الیاف، در رنگآمیزی الیاف طبیعی و مصنوعی همچون پشم و نایلون و برای خنثی نمودن محلول قلیایی در هنگام شستشوی پارچه از فرمیک اسید استفاده میشود.
مضرات
بیشترین خطر فرمیک اسید در تماس پوست یا چشم با مایع یا بخار غلیظ آن است. تماس پوست با مایع یا بخار آن باعث سوختگی شیمیایی و در صورت تماس با چشم ممکن است باعث ایجاد آسیبهای دائمی در چشم شود. تنفس بخار آن موجب تحریک و سوزش دستگاه تنفسی میشود. از آنجا که ممکن است مقادیری CO در بخار اسید فرمیک موجود باشد، باید در نگهداری، حمل و نقل و استفاده از آن نکات ایمنی کاملاً رعایت شود.
سازمان غذا و داروی آمریکا مقدار مجاز بخار اسید فرمیک در هوای محیط کار را ppm۵ اعلام کرده‌است. اسید فرمیک بهآسانی متابولیزه شده و از بدن دفع میشود، اما با این همه قرار گرفتن مداوم در معرض آن باعث ایجاد عوارض مزمن مثل ایجاد حساسیتهای پوستی میشود. آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که قرار گرفتن طولانی در معرض اسید فرمیک باعث ایجاد جهش ژنی و آسیبهای کلیوی و کبدی میشود.