تالک talc
یک کانی دگرگون از ردهی سیلیکاتها و دارای ساختار صفحهای و ورقهای میباشد. این کانی در پایین جدول سختی موس قرار دارد و نرم‌ترین کانی است بهشکلی که میتوان با ناخن روی آن خراش ایجاد کرد، بههمین دلیل، این ماده دارای دانسیتهی نسبتاً بالایی است. ورقه‌های کوچک تالک، قابل انعطاف ولی غیرقابل ارتجاع است، هادی خوبی برای حرارت نیست و درصورت لمس کردن آن، احساس می‌کنیم که چرب است. دارای رنگ اغلب سفید مایل به طوسی تا سبز، زرد، کرم، قهوه‌ای، سبزآبی است. این کانی در آب حل نمی‌شود و در کانی‌های اسیدی هم خیلی کم حل میشود و همچنین در حرارت نیز ذوب نمی‌شود.
این مادهی معدنی بهندرت بهصورت خالص در طبیعت یافت میشود و دارای ناخالصیهایی مثل آهن، اکسید منگنز، کربن و کوارتز است.
در صورت متراکم بودن با نام سنگ صابون نیز شناخته میشود و چرب و لیز بودن این مادهی معدنی بهدلیل پیوندهای ضعیف بین مولکولی آن است.
تالک پس از استخراج از ذخایر موجود و آسیاب کردن و رفع ناخالصیهای آن با کمک فرایندهای مکانیکی و فلوتاسیون کف (شناورسازی کف)، بهدست میآید تا بتوان از آن در صنایع مختلف و با کاربریهای گوناگون استفاده کرد.
بیشتر تالک دنیا از نوع شیست و از سنگهای سرپانتینیشده بهدست میآیند، بهعبارت دیگر، دگرگونی سنگهای مافیکی، اولترامافیکی و دولومیتها (دگرگونی ناحیه‌ای حرارتی پایین تا متوسط) سبب تشکیل نوع شیست میشود که مهمترین منبع تالک بهشمار می‌روند.
این کانی را میتوان بهفراوانی در آمریکا، غرب اروپا در کوه‌های آلپ، در آسیا در محل‌هایی که پوستهی زمین دچار شکستگی شده مانند رشته کوه هیمالیا یافت. کشور ایران نیز دارای ذخایر معدنی گوناگونی میباشد، این کانی را میتوان در استانهای خراسان، هرمزگان، همدان، یزد، زنجان و سیستان و بلوچستان یافت.
کاربردهای تالک
کاغذسازی
از تالک در سه مرحله در ساخت کاغذی میتوان استفاده کرد: پرکننده، کنترل ناهمواری و روکش. 42 درصد تالک تولیدی جهان در کاغذسازی بهمصرف می‌رسد. بخش اعظم تالک در کاغذسازی بهعنوان مادهی پرکننده استفاده میشود. در آمریکا بهدلیل فراوانی کائولن مورد نیاز برای صنعت کاغذسازی، مصرف کائولن در این صنعت بیشتر از تالک بوده و در اروپا مصرف تالک بیشتر است.
مزایای استفاده از تالک بهجای کائولین بهعنوان پرکننده، عبارتند از: بهبود حالت نرمی، تخلخل، ماتی، سایش و اندیس زردی. از تالک بهدلیل شکل صفحهای و شفافیت بسیار خوب بهعنوان روکش کاغذ استفاده میشود. استفاده از تالک بهعنوان روکش موجب ویژگیهایی در کاغذ میشود که شامل: گلاسه، نرمی، کاهش اصطکاک و افزایش کیفیت چاپ. استفاده از تالک و یا کائولین بهعنوان روکش بستگی به قیمت این دو نوع مادهی معدنی دارد. بیش از 90 درصد تالک استفاده شده در آمریکای شمالی در کاغذسازی بهمنظور کنترل ناهمواری و کاهش چسبندگی است.
سرامیک
21 درصد تالک تولیدی جهان در ساخت انواع سرامیکها بهمصرف می‌رسد. از تالک بهدلیل دارا بودن ضریب انبساط و انقباض مناسب، ضریب پخش خوب و ارزانی قیمت در انواع سرامیکها استفاده میشود. در بدنهی (بیسکویت) سرامیکهای سنتی، از تالک بهمیزان 30 تا 60 درصد استفاده میشود. در سرامیکهای پیشرفته نیز از تالک استفادهی ویژه میشود.
پلاستیک
در صنعت پلاستیکسازی بهدلیل شکل، اندازه، مقاومت حرارتی و شکلپذیری تالک از آن بهعنوان مادهی پرکننده استفاده میشود. تالک بهمنظور افزایش مقاومت مکانیکی و بالا بردن کیفیت سطح (کاهش خراشیدگی)، به پلی پروپیلن (pp) افزوده میشود. در اتومبیل از پلاستیکهای مخصوص با عنوان پلاستیکهای حرارتی مهندسی (ETP) استفاده میشود. کاربرد دیگر تالک در پلاستیک بهمنظور جلوگیری از گرفتگی و چسبندگی در پلاستیک است.
رنگسازی
حدود 8.5 درصد تالک تولیدی جهان بهعنوان مادهی پرکننده و رنگی در صنعت رنگسازی استفاده میشود. خواص مهم تالک در رنگ عبارت است از: نرمی، ضریب پخش خوب، خنثی بودن در مقابل محلولها و وزن مخصوص کم.
مصارف دیگر
تالک در مواد آرایشی، پودر بچه، بهعنوان مادهی پایین آورندهی ضریب اصطکاک، جوهر، مهار کردن آتشسوزی، مصارف دارویی و پارچه بافی مورد استفاده قرار میگیرد.
مضرات
آلودهشدن زخمها و حفرات بدن با تالک باعث ایجاد گرانولوما میگردد و نباید از آن در دستکشهای جراحی استفاده نمود. استنشاق تالک باعث آزردگی تنفسی میشود و تماس طولانیمدت باعث ایجاد Pheumoconiosis میگردد.
همچنین تالک در معرض آلودگی شدید با باکتریهایی مثل کلستریدیوم تتانی، کلستریدیوم ولشی و باسیلوس آنتراسیس میباشد، بنابراین هنگام مصرف باید استریل شود.